حکومت های ایرانی در دوره خلافت عبّاسیان

از اوایل قرن سوم هجری، ایرانیان به تدریج در بخش های مختلف ایران، حکومت هایی تشکیل دادند. این حکومت ها در قلمرو خلافت عبّاسیان قرار داشتند و جزئی از آن به شمار می رفتند.

حکومت های ایرانی در دوره ی خلافت عبّاسیان عبارت بودند از:

1- طاهریان که پایتخت آن ها شهر نیشابور بود.

2- صفّاریان، که پایتخت آن ها شهر زرنج بود و مجسّمه یعقوب لیث صفّاری در شهر زابل قرار داشت.

3- سامانیان، که پایتخت آن ها شهر بخارا بود.

مقبره امیر اسماعیل سامانی نیز در شهر بخارا در کشور ازبکستان است.

4- آل بویه، که پایتخت آن ها شهرهای اصفهان و ری بوده است.

بندر امیر در فارس از بناهای این دوره است که به دستور عضدالدّوله ساخته شد.

 5- علویان، که پایتخت آن ها، شهرهای آمل، استرآباد و ساری بوده است.

گنبد چمستان در مازندران و شهر ساری، از آثار دوره علویان می باشد.

آل بویه دشمن خلیفه عبّاسی بودند. یکی از فرمانروایان آل بویه توانست بغداد را فتح کند و خلیفه عبّاسی را به زندان بیندازد.

علویان و آل بویه پیرو مذهب شیعه بودند.

 برخی از حکومت های ایرانی مانند سامانیان و صفّاریان، به زبان فارسی اهمیّت زیادی می دادند و شاعران و دانشمندان را تشویق می کردند.

رودکی شاعر معروف دوره سامانیان بود.

فرمانروایان آل بویه و طاهریان به عمران و آبادی، علاقه ی زیادی داشتند و از کشاورزان حمایت می کردند.

فرمانروایان آل بویه بیمارستان مهمّی در بغداد تأسیس کردند و به آموزش علم طب پرداختند.

 ابوعلی سینا دانشمند بزرگ ایرانی، وزیر یکی از شاهزادگان آل بویه بود.

در زمان آل بویه مراکز علمی شیعه گسترش یافت.